ابوعباس تقی‌الدین احمد بن عبدالحلیم بن عبدالسلام بن عبدالله ابن تیمیه حرّانی معروف به ابن تیمیه و ملقب به شیخ الاسلام فقیه و متکلم مسلمان دوره مغول بود که اندیشه‌های وی، مبنای نظری مکتب سلفیه قرار گرفت .
زندگی
او در 22 ژانویه 1263 میلادی (برابر با 2 بهمن 641 هجری خورشیدی) در حران از شهرهای ترکیه کنونی به‌دنیا آمد و در سال 28 سپتامبر 1328 میلادی (برابر با 5 مهر 707 هجری خورشیدی) در زندان درگذشت. ابن تیمیه در فقه حنبلی خیلی زود به مقام اجتهاد رسید ولی در ارائه? فتواها هرگز خود را محدود به فقه حنبلی نمی‌کرد و حتی بسیاری از فتواهای او مطابق هیچ یک از مذاهب چهارگانه اهل تسنن یعنی حنبلی، شافعی، مالکی و حنفی نبود. یکی از نخستین آثار او کتاب «عقیده» بود که به نوعی خرق عادت در میان سنیان محسوب می‌شد. وی در این کتاب به نقد و رد بسیاری از عقاید کلامی اشعری‌ها پرداخته و نسبت به سستی و ضعف آن باورها معترض بوده‌است. از جمله ویژگی‌های ابن تیمیه، جسارتش در ارائه? عقاید و باورهایش بود. وی پیرو نقل و حدیث است و دشمن سرسخت شیعه و تصوف بود. ابن تیمیه بخاطر عقایدش که سخت با مذاهب اسلامی در تعارض بود از دمشق اخراج شد و علمای آن روزگار تا مرز تکفیر او پیش رفتند . همچنین علمای دینی مدینه و مکه نیز از او ابراز برائت کرده و او را به این شهرها ممنوع‌الورود اعلام نمودند.
منابع در باره زندگی وی
از میان آثار فراوانی که در باره زندگی ابن تیمیه نوشته شده است، مقاله مفصل عباس زریاب خویی تحت عنوان «ابن تیمیه» در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، اثری شایان توجه است.
دیدگاهها
اگر بخواهیم اندیشه ابن تیمیه را در یک جمله معرفی کنیم، وی را باید سلف گرا بخوانیم؛ یعنی وی از آنهاست که معتقدند با مرور زمان، آرمان اصلی اسلام، یعنی توحید، تحت تأثیر اختلاط مسلمانان با فرهنگهای دیگر به مرور از یادها رفته است و بهترین شیوه? احیای این آرمان، کوشش برای احیای اندیشه‌های کهن اسلامی، یعنی تفکر رایج در عصر پیامبر (ص)، صحابه، و تابعین است. این کوشش را می‌توان با تکیه بر روایات، به جای تکیه بر اجتهاد و استدلالهای عقلی و علمی پی گرفت. نیز، از مهم ترین کوششهای فکری ابن تیمیه، تلاش برای تمییز و مرز نهادن میان آیینهای اصیل اسلامی ـ از دید خود وی ـ با آیینهایی است که بعدها، تحت تأثیر فرهنگهای دیگر، یا تحت تأثیر توسعه و تحول و رشد تمدن اسلامی پدید آمده است. از همین روست که وی با شیعیان در می‌ستیزد؛ چرا که از دید وی، شیعیان، اولا، برای آموزشهای صحابه و تابعین ارزشی قائل نیستند؛ و ثانیا، بسیاری از آیینها و مراسم غیر دینی را که در میان زرتشتیان و مسیحیان و... رایج بوده است، جلوه‌ای اسلامی بخشیده، و به اسلام وارد کرده‌اند. نیز، از همین روست که وی به مخالفت با رشد و توسعه? فلسفه، و دیگر علومی روی می‌آورد که ریشه در فرهنگهایی غیر از شبه جزیره? عربستان، و عصر به جز دوره? زندگی پیامبر اسلام دارند. وی شیعیان را بدین متهم میکند که با گسترش فرهنگ توسل، توحید را که اصلی ترین شعار اسلام است، از جایگاه خویش منحرف کرده‌اند. وی می‌گوید عربهای عصر پیش از اسلام، به خداوند معتقد بودند و همچنان که در قرآن هم یاد شده است، صرفا بتها را شفیعان درگاه الاهی می‌دانستند. از دید وی، مهم ترین شعار پیامبر (ص)، ترویج خداپرستی نبود؛ چرا که مردم همه خداپرست بودند. شعار پیامبر (ص)، ترویج این معنا بود که خدا خودش از رگ گردن به مردم نزدیک تر است و واسطه‌ای نیاز ندارد. استدلالهای گسترده او که در کتابهایی مثل قاعدة جلیلة فی التوسل و الوسیله، یا توحید الالوهیة و جز آنها عرضه شده است، البته از جانب هم شیعیان و هم عامه مسلمانان، با مخالفتهای گسترده، و پاسخهایی نیز روبه رو گردید؛ همچنان که شخصیتهایی نیز به تأیید آنها گرایش یافتند. از فتواهای مهم او، فتوا به حرمت کلام و منطق، علاوه بر فلسفه و عرفان است.برخی ابن تیمیه را نخستین کسی می دانند که مفهوم عرضه و تقاضا در اقتصاد را معرفی کرد. به همین ترتیب، وی را باید از معدود شخصیتهای کهن در جهان اسلام، و در ردیف ابوریحان بیرونی و امثال وی تلقی کرد که بر استقراء شواهد و کاربرد روش تجربی اصرار داشته‌اند. وی در عموم آثار خویش، می‌کوشد با استقراء شواهد بحث در قرآن، کتب تاریخی، و حتی آداب و رسوم و شواهد شناخته رایج در عصرش، بحثها و مطالعات و اظهار نظرهای خود را مستند کند. وی را از این حیث نیز باید شخصیتی پیشگام تلقی کرد.برخی از اساتید شیخ ابن تیمیه
پدرش شیخ المجد ابن تیمیة
شیخ زین‌الدین ابن المنجا
مجد الدین ابن عساکر
برخی از شاگردان ابن تیمیه
شمس‌الدین ابن قیم الجوزیه
ابو عبدالله محمد الذهبی صاحب میزان الاعتدال (که در مواردی با او به مخالفت پرداخت)
اسماعیل بن عمر بن کثیر
محمد بن عبدالهادی المقدسی
ابوالعباس احمد بن الحسن الفارسی مشهور به قاضی الجبل
زین‌الدین عمر مشهور به ابن الوردی
نظر
 |
هر چه می خواهد دل تنگت نگو